Ο Σπύρος Μελετζής είναι ευρέως γνωστός ως ο φωτογράφος της Εθνικής Αντίστασης (βλέπε και το βιβλίο του «Με τους αντάρτες στα βουνά»). Κατά τη δεκαετία όμως του 1950, συνέδεσε το όνομά του με μία άλλη φωτογραφική περίοδο, ως φωτογράφος δημοσίων έργων, για λογαριασμό του υπουργείου Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων. Η ιδιότητά του αυτή, τού έδωσε παράλληλα τη δυνατότητα να φωτογραφίζει τις πόλεις απ’ όπου περιόδευε, σε όλη την Ελλάδα, από την Πελοπόννησο, τη Ρούμελη, μέχρι και τη Θράκη. Δύο μόνο φωτογραφικά κλισέ μέχρι στιγμής μας είναι γνωστά για την πόλη της Κοζάνης, από την οποία προφανώς και θα πέρασε για να φωτογραφήσει τα μεγάλα ενεργειακά έργα που τελούνταν στην περιοχή. Η  καρτ ποστάλ με την οποία θα ασχοληθούμε είναι τραβηγμένη στα μέσα της δεκαετίας του 1950 και κυκλοφόρησε ως έκδοση του ιδίου του φωτογράφου, όπως και η δεύτερη. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι από τις καρτ ποστάλ εκείνες, που αν και μεταπολεμικές, τις συναντούμε σπάνια (και η οποία πρόσφατα προστέθηκε στη συλλογή μου).

Στην πίσω όψη της αναγράφεται το όνομα του εκδότη και φωτογράφου Σπύρου Μελετζή, ενώ στην μπροστινή όψη της καρτ ποστάλ απεικονίζεται το «Δημαρχείον Κοζάνης» με το καμπαναριό, την βόλτα, τμήμα της κεντρικής πλατείας με την προτομή του Παύλου Μελά στην αρχική της θέση και το ξενοδοχείο «Ερμιόνιον», το οποίο αναγράφεται και στη λεζάντα. Μία μικρή κυκλική νησίδα απέναντι ακριβώς από το Δημαρχείο μαρτυρά την κίνηση και τη ροή που είχε τότε ο δρόμος, με τον κεντρικό σήμερα πεζόδρομο να λειτουργεί ως οδός συγκοινωνίας, ο οποίος το βράδυ, και για όλες τις ημέρες του χρόνου, έκλεινε για να γίνει ο πεζόδρομος της πόλης, η γνωστή σε όλους μας «βόλτα». Κι έτσι τα λιγοστά αυτοκίνητα της εποχής, άφηναν από το απόγευμα το δρόμο στην ησυχία του και στους πεζούς περιπατητές της πόλης.

Με μία πρώτη ματιά, μπορεί σε κάποιους να διαφύγει το γεγονός ότι το Δημαρχείο έχει μόνο έναν όροφο. Είναι σημάδι ενός σκληρού δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου, που άφησε βαθιές τις πληγές του στην πόλη της Κοζάνης. Ήταν 10 Απριλίου ημέρα Πέμπτη του 1941, προ της Κυριακής των Βαΐων, όταν το δημαρχείο μαζί με άλλα σημεία της πόλης αποτέλεσαν στόχο επίθεσης των γερμανικών στούκας. Σείστηκε η πόλη από τους βομβαρδισμούς. Από τον Άγιο Δημήτριο, τους Αγίους Αναργύρους, την Παύλου Μελά, το κέντρο και τη Σκ’ρκα φωνές ακούγονταν καθώς τα γερμανικά στούκας σφύριζαν πάνω από την πόλη σκορπώντας το θάνατο και την καταστροφή. Και το Δημαρχείο; Ένας εύκολος στόχος αλλά με έντονο τον συμβολισμό της υποταγής.

Η πόλη κράτησε αυτή την πληγή της ανοιχτή μέχρι το 1961, χρονιά όπου άρχισε να ξαναχτίζεται ο δεύτερος όροφος. Μέχρι τότε λειτουργούσε μόνο το ισόγειο με αποκατάσταση της σκεπής και της στέγης με κεραμίδια (φαίνεται και στη φωτογραφία άλλωστε). Ενώ μία τριγωνική κατασκευή στη μετόπη και στο κέντρο του κτιρίου, πλαισιωμένη αριστερά και δεξιά από δύο παραλληλόγραμμα, υπενθύμιζαν τη μεγαλοπρέπεια της αρχικής νεοκλασικής κατασκευής του δημαρχιακού μεγάρου, το οποίο καμάρωναν οι κοζανίτες το μεσοπόλεμο ως το πιο όμορφο δημόσιο κτίριο. Μία κορώνα στη κέντρο της τριγωνικής κατασκευής, μάς υπενθυμίζει την περίοδο της βασιλείας την οποία διένυε τότε η Ελλάδα. Βασιλευόμενη ή προεδρευόμενη κοινοβουλευτική πάντοτε Δημοκρατία ήτανε σε τούτο εδώ τον τόπο, ακόμα και στα μεσοδιαστήματα, γιατί αυτό που μετρά πάνω απ’ όλα είναι το φρόνημα των πολιτών.

Η ιστορία μας όμως δεν σταματά εδώ. Ο Σπύρος ο Μελετζής είναι ταυτισμένος με μία άλλη συμβολική φωτογραφία της Εθνικής Αντίστασης, αυτή της Τιτίκας Παναγιωτίδου, ή αλλιώς Τίτο, από την Ποντοκώμη Κοζάνης. Η Ττιτίκα Παναγιωτίδου κατετάγη στην 9η Μεραρχία του ΕΛΑΣ κι ας μην είχε συμπληρώσει ακόμη τα 16 χρόνια. Υπηρέτησε ως ανθυπολοχαγός και χρημάτισε λοχαγός στον λόχο των ανταρτισσών. Παράλληλα με τον πόλεμο φοίτησε στη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης και υπήρξε δικηγόρος επί τριάντα χρόνια. Έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών σε ηλικία 90 χρονών στις 18 Οκτωβρίου 2018 και κηδεύτηκε στην Κατερίνη.

«Θέλω να διαλέξω ανάμεσά σας μια κοπέλα που η φωτογραφία της θα φιγουράρει σε περιοδικά και εφημερίδες. Πρέπει να τη δουν όλοι για να καταλάβουν το γενναίο αγώνα σας για την κατάχτηση των γυναικείων δικαιωμάτων», είπε μεταξύ άλλων ο Σπύρος Μελετζής στις ένοπλες αντάρτισσες. Και δεν άργησε να καταλάβει ότι το κορίτσι που τελικά θα επέλεγε ως σύμβολο του λαϊκού αγώνα θα ήταν η μικρή ανθυπολοχαγίνα Τιτίκα Παναγιωτίδου από την Ποντοκώμη Κοζάνης.

Τη φωτογραφία αυτή του Σπύρου Μελετζή με το κορίτσι με το δίκοχο και το όπλο στα χέρια, που έμελλε να γίνει το σύμβολο της Εθνικής Αντίστασης, προσάρμοσε σε γραμματόσημο ο σχεδιαστής, ζωγράφος και λιθογράφος Παναγιώτης Γράββαλος στην αναμνηστική σειρά του ΕΛΤΑ που κυκλοφόρησε στις 8 Νοεμβρίου του 1982 με θέμα: «Έκδοση για την Εθνική Αντίσταση 1941-1944» (απ’ όπου και η φωτογραφία του κειμένου, κομμάτι κι αυτό προσωπικής συλλογής).

Ο Σπύρος Μελετζής, από τους Αγίους Θεοδώρους της Ίμβρου, προορίζονταν να γίνει δεσπότης. Επειδή όμως ο πατέρας του πέθανε από την επιδημία της γρίπης το 1919, βγήκε νωρίς στη βιοπάλη. Εργάστηκε στο φωτογραφείο του Αλέξανδρου Παναγιώτου στην Αλεξανδρούπολη. Σταθμό στην φωτογραφική του καριέρα αποτέλεσε η φωτογραφία του με τα καΐκια στην παραλία της Αλεξανδρούπολης για την οποία κέρδισε το πρώτο βραβείο στην έκθεση της Θεσσαλονίκης το 1924. Το 1927 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έμαθε την τέχνη της φωτογραφίας από τον Γεώργιο Μπούκα, φωτογράφο της βασιλικής οικογενείας. Το 1937 φωτογράφισε την ελληνική ύπαιθρο στην Ήπειρο, ενώ, στην Αντίσταση του 1941-1944, όργωσε σπιθαμή προς σπιθαμή τους κάμπους και τα βουνά της Ελλάδας, αποτυπώνοντας στο ασπρόμαυρο χαρτί τα πρόσωπα του Άρη Βελουχιώτη, αξιωματικών και πολλών απλών μαχητών και μαχητριών της Εθνικής Αντίστασης.  Το έργο του παρουσιάστηκε στο βιβλίο με τίτλο «Με τους αντάρτες στα βουνά».

Σπύρο Μελετζή, σ’ ευχαριστούμε πολύ.

www.katiousa.gr «Έφυφε από τη ζωή η θρυλική αντάρτισσα του ΕΛΑΣ Ελένη Γκελντή-Παναγιωτίδου».

www.katiousa.gr «Η ιστορία πίσω από τη θρυλική φωτογραφία της αντάρτισσας Τιτίκας».

«Ερμής 2008». «Γραμματόσημα Ελλάδος 1861-2006». Έκδοση των εμπόρων ελληνικών γραμματοσήμων.

«Κοζάνη-Οδοιπορικό στο Χρόνο», εμού του ιδίου.

www.avgi.gr «Έφυγε από τη ζωή η θρυλική αντάρτισσα του ΕΛΑΣ Ελένη Γκελντή-Παναγιωτίδου».

Βικιπαίδεια, η μεγάλη ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια, λήμμα «Σπύρος Μελετζής», απ’ όπου και η φωτογραφία του.