Νίκος Μπουκουβάλας:Από τη βυζαντινή ιστορία των Σερβίων διαβάζουμε στο Χρονικόν του Μορέως :
” Ἐκεῖ ἕναν κάστρον ηὕρασιν, τὸ λέγουσιν τὰ Σέρβια· ἀνθρώπους γὰρ ἐπιάσασιν ἐκ τὸ καστέλλι ἐκεῖνο ”
Είναι μόλις πριν την κρίσιμη μάχη της Πελαγονίας το Φθινόπωρο του 1259 . Αντιμέτωποι το Δεσποτάτο της Ηπείρου και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας . Τα δύο απ τα τρία απόδημα βυζαντινά κράτη -ηγεμονίες , το τρίτο ήταν η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στον Πόντο , σχηματίστηκαν μετά την πρώτη και πιο σημαντική Άλωση της Κωνσταντινούπολης απ τους Φράγκους το 1204 .
Ο σύζυγος της Θεοδώρας Πετραλείφα ( οσίας Θεοδώρας των Σερβίων ) Μιχαήλ Β΄ Δούκας Άγγελος Κομνηνός είναι απ το 1230 ο ηγέτης του κράτους της Ηπείρου και έχει έρθει αντιμέτωπος πολλές φορές με την Νίκαια . Το περιστατικό μας αφηγείται τη στρατοπέδευση στα Σέρβια των δυνάμεων της Ηπείρου και του γαμπρού της οσίας Θεοδώρας ( στην κόρη της Aννα – Agnes )
Γουλιέλμου Βιλλαρδουίνου Β΄, ηγέτη του φράγκικου Πριγκιπάτου της Αχαίας , λίγο πριν τη μάχη της Πελαγονίας . Συμμετείχε και μια δύναμη 100-200 σιδερόφρακτων πολεμιστών που έστειλε ο Μάνφρεντ Χοεστάουφεν , βασιλιάς της Σικελίας και νότιας Ιταλίας , επίσης γαμπρός της οσίας Θεοδώρας στη δεύτερη κόρη της Έλενα – Helena .
Στα Σέρβια οι ενωμένες αυτές δυνάμεις έδωσαν τον όρκο της νίκης και της ανακατάληψης της Κωνσταντινούπολης . Ηττήθηκαν όμως απ τους Νικαιώτες , οι οποίοι μετά από λίγο απελευθέρωσαν την Κωνσταντινούπολη και έδιωξαν τους Φράγκους . Ξεκινά η εποχή των Παλαιολόγων .
