1.Επεστάθεν 2.Εκρεμίεν 3. Πέμναν 4. Φτουλίγεται 5.Μακρογουλίζ’ 6. Κιντέας
Η επιλογή των λέξεων της Ποντιακής διαλέκτου αντλήθηκαν από το επικό ποίημα του Φίλωνα Κτενίδη * γραμμένο στην Ποντιακή διάλεκτο ‘’’Η καμπάνα του Πόντου ‘’
*Ο Φίλων Κτενίδης (Τραπεζούντα 1889 – Θεσσαλονίκη 13 Ιουλίου 1963) ήταν θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και γιατρός, ποντιακής καταγωγής. Υπήρξε εκδότης της “Ποντιακής Εστίας” (λαογραφικό περιοδικό, 1950) και ιδρυτής (1951) του σωματείου “Παναγία Σουμελά” και ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε την ανιστόρηση της νέας μονής Παναγίας Σουμελά στην Καστανιά Ημαθίας.
Οι λέξεις συμπεριλαμβάνονται στο απόσπασμα του ποιήματος που παραθέτουμε.
ΣΤΑ ΠΟΝΤΙΑΚΑ
Κάποτ’ εγέντονε σεισμός,
Κάποτ’ εγέντονε σεισμός, κι η γη όλεν εσείεν, κι έναν Δεκαπενταύγουστον, κι έναν μαύρον ημέραν
επάρθαν τα κλειδία θε, κι ο κάστρεν εκρεμίεν…
‘Πέμναν τα πόρτας ανοιχτά, το Παλάτ’, δίχως θρόνον και δίχως τοι παλατιανούς, και χωρίς Βασιλέαν….κι ο Κάστρεν ο θεόρατον εγέντον κοιμητήρι. Χρόνια έρθαν και ‘δέβανε, καιροί έρθαν και πάγ’νε…
….Έναν πουλίν, μαύρον πουλίν, μαύρον άμον την νύχταν, ολονυχτίς τριγύριζεν γύρω τα καστροπόδια, π’ επέμναν έρμα κι άκλερα γομάτα κολισιάφτρας…ολονυχτίς τριγύριζεν, με τα φτερά ανοιγμένα,και επεστάθεν την Αυγήν, κι εκάτσεν σ’ έναν άκραν μονάκριβου παρασταρί, δίχως επανωθύρι απομεινάρ’ τη Παλατί, κιντέας ντ’ εγομώθεν.
Τερεί απάν, τερεί αφκά, τερεί οπίσ’ και έμπρια…μακρογουλίζ’, καλοτερεί ‘ς σ’ Ανατολήν και Δύσην, κι αρχινά να φτουλίγεται άμον χέρα γυναίκα, κι αρχινά να μοιρολογά, μ’ ανθρώπινον λαλίαν
ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Κάποτε έγινε σεισμός κι η γη όλη σείστηκε κι έναν Δεκαπενταύγουστο και μία μαύρη μέρα πήραν τα κλειδιά του κάστρου,, το κάστρο γκρεμίστηκε… έμειναν οι πόρτες ανοιχτές, το παλάτι χωρίς θρόνο,και χωρίς τους παλατιανούς και χωρίς βασιλιά … και το κάστρο το θεόρατο έγινε κοιμητήρι…
Χρόνια ήρθαν και επέρασαν , καιροί ήρθαν και πάνε……ένα πουλί, μαύρο πουλί, μαύρο σαν την νύχτα, όλη την νύχτα τριγύριζε γύρω από τα πόδια του κάστρου ,που έμειναν έρημα κι άκληρα, γεμάτα από σαύρες…
Όλη την νύχτα τριγύριζε, με τα τερά ανοιγμένα,και την αυγή σταμάτησε κι κάθισε σε μιαν άκρη του μονάκριβου καδρονιού, δίχως επανωθύρι,απομεινάρι παλατιού, που γέμισε τσουκνίδες…
Κοιτάει επάνω, κοιτάει χαμηλά,(κάτω) κοιτάει εμπρός και πίσω…τεντώνει πέρα το λαιμό κοιτάζει προσεκτικά σ’ Ανατολή και Δύση,
κι αρχίζει ξεπουπουλιάζεται σάν γυναίκα χήρα, κι αρχίζει να μοιρολογά μ’ ανθρώπινη φωνή…
————————–
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
1, Επεστάθεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : επί+στέκομαι
Ετυμολογία : Επί- < αρχαία ελληνική ἐπι- < ἐπί
Στέκω. Στέκομαι < στέκω + -ομαι < αρχαία ελληνική ἕστηκα, παρακείμενος του ἵσταμαι
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Επιστέκει = Μου στάθηκε
Συγγενικές λέξεις : αντιστέκομαι , κοντοστέκομαι , παραστέκομαι , συμπαραστέκομαι .
2,Εκρεμίεν
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Κρημνός ,κρεμάννυμι
Ετυμολογία : κρεμώ < αρχαία ελληνική κρεμύω και κρεμάννυμι
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Γκρεμίστηκε
Συγγενικές λέξεις : εκκρεμώ , ξανακρεμώ , ξεκρεμώ
3, ‘Πέμναν
απομένω
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Μένω
Ετυμολογία : απομένω < ελληνιστική κοινή απομένω < από + αρχαία ελληνική μένω
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Απομένω,Απέμειναν
Συγγενικές λέξεις : απομένων ,εναπομένω παραμένω διαμένω
4,Φτουλίγεται – ι Φτου (ι)λιζω
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : ,πτίλον. Πτερό πτηνού,ιδίως το μαλακό και το λεπτό.
Ετυμολογία : φτερό < αρχαία ελληνική πτερόν ==φτερό
πτίλο < πτίλον
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο :Ξεπουπουλιάζω μαδίζω αποσπώ φτερά πουλιού
πτίλο ουδέτερο το πούπουλο, το μαλακό χνουδωτό φτερό των πτηνών φυόμενο κάτω από τα μεγάλα φτερά, δηλαδή το πούπουλο.
Συγγενικές λέξεις : πτιλωτός επίθετο -πτιλωτόν, το μαξιλάρι
άπτερος ,φτερωτή ΄φτερωτός
5,Μακρογουλίζ’
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Μακρύς + γούλα (μεσαιωνική ελληνική )
Ετυμολογία : μακρύς < μεσαιωνική ελληνική μακρύς < αρχαία ελληνική μακρός, -ά, -όν
γούλα < μεσαιωνική ελληνική γούλα < λατινική gula («λαιμός»)
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Τεντώνω μπροστά τον λαιμό για να δω καλλίτερα
Συγγενικές λέξεις : προγούλι = προγούλι < προ- + γούλα = το διπλοσάγονο
6.Κιντέας
Προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη : Κνίδη
Ετυμολογία : “Κνίδη” είναι στα αρχαία Ελληνικά το γνωστό φυτό τσουκνίδα (τσού-ζει + κνίδ-ωση). Κνίδωση λέγεται στα αρχαία ελληνικά η δερματολογική φαγούρα .
Απόδοση στην νεοελληνική διάλεκτο : Τσουκνίδες ξύνω,τρίβω
Συγγενικές λέξεις : κνίδη, κνίσμα (=ξύσμα), κνισμός (=φαγούρα), κνίδωσις, κνίψ-σκνίψ (=σκνίπα). Κνῖσα
**************************************************
Η ΚΑΜΠΑΝΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΡΧΑΡΙΔΗΣ, ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΠΕΛΛΑ ΝΙΚΟΛΑΙΔΟΥ (video 11,39 λεπτά )
