Προ ημερών δημοσιεύτηκε στον τοπικό Τύπο («Πρωϊνό Λόγο») μία ανακοίνωση του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών, ότι ο συμπολίτης μας Θεόδωρος Κρικόρης προσέφερε στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο τα Τσαρούχια του Παύλου Μελά. Η ιστορία των έχει ω εξής.
Έχω γράψει πολλές φορές για τον Μακεδονομάχο Νικόλαο Μαλούτα, το σπίτι του ήταν επί της οδού Παύλου Χαρίση και απέναντι ήταν το πατρικό μου σπίτι (με τη σύζυγό του Περιστέρα Σιώπη- Παπασιώπη είμαστε συγγενείς). Ο Ν. Μαλούτας με έπαιρνε από το χέρι (πιτσιρικάς τότε 8 ετών) και με πήγαινε στο σπίτι του, όπου μου έδειχνε τα κειμήλια του Μακεδονικού Αγώνα, μαζί και τα Τσαρούχια και άλλα πολλά. Για τα Τσαρούχια μου ανέφερε μερικές λεπτομέρειες η Ελένη Δελιβάνη- Μπλούρα. Η οικία της βρισκόταν απέναντι από του Μαλούτα και ο πατέρας της Νικόλαος ήταν φίλος του. Μάλιστα, η Ελένη ως καλλιγράφος βοηθούσε τον Μαλούτα, όταν της υπαγόρευε το βιογραφικό του. Η Ελένη έχει γράψει πολλά γεγονότα της παλιάς κοινωνίας της Κοζάνης. Μου έλεγε, λοιπόν, η Ελένη, ότι όταν ο Μελάς ήρθε στις 17 Ιουλίου 1904 στην Κοζάνη με τη συνοδεία του «κιρατζή» αγωγιάτη Ιωάννη Τσιτσικλή, ο οποίος έκανε το δρομολόγιο Κοζάνη-Λάρισα-Κοζάνη. Ο Τσιτσικλής αγόρασε ένα ζεύγος Τσαρούχια από τη Λάρισα και τα προσέφερε στον Παύλο Μελά, ώστε να προσποιείται τον ζωέμπορο προς παραπλάνηση των Οθωμανών. Όταν ο Μελάς εγκαταστάθηκε στην οικία Μαλούτα, συγκροτήθηκε φρουρά του καταλύματος από τους Λάζαρο Μαλούτα, αδελφό του Νικολάου, Γρηγόρη Κρικόρη, που ήταν νυχτοφύλακας και τσαγκάρης γείτονας του Μαλούτα, τον δημοδιδάσκαλο Ιωάννη Καραμήτσιου και τον Κων. Μαμάτσιο, νυχτοφύλακα και επιστάτη στο Βαλταδώρειο Γυμνάσιο. Έχω
γράψει για το ρόλο του Μαμάτσιου ως επιστάτη του Γυμνασίου, ο οποίος τα βράδια παραλάμβανε όπλα για το Μακεδονικό αγώνα και τα έκρυβε στο υπόγειο του Βαλταδωρείου. Ήταν, μάλιστα, πεθερός του θείου μου Λουκά Κορκά, ο οποίος μου έλεγε για την προσφορά του στον Μακεδονικό Αγώνα.
Ο Μαλούτας διέθετε θαυμαστή δύναμη και αντοχή στις κακουχίες. Από 15 ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, που είχαν σκοτώσει οι Οθωμανοί το 1888. Όταν σπούδαζε στην Αθήνα, πήγαινε με τα πόδια από την Κοζάνη στη Λάρισα, ακολουθώντας τους αγωγιάτες, και στη συνέχεια έπαιρνε το τρένο για την Αθήνα. Προκειμένου να σπουδάσει με υποτροφία από το ίδρυμα Μουράτη, η μάνα του Θεανώ (Μπουζίτσα) πουλούσε χωράφια, για να συμπληρώσει τα έξοδα των σπουδών του τα γράφει (η Άννα Τανή το βιβλίο Ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα).
Όταν έφυγε ο Παύλος Μελάς, άφησε τα Τσαρούχια στον Μαλούτα, ο οποίος τα τοποθέτησε στην κειμηλιοθήκη, στην οικία του. Εκεί τα είδα κι εγώ. Η σχέση του Μαλούτα με τον γείτονά του Κρικόρη ήταν πολύ καλή. Μάλιστα, ήταν και οι δύο μέλη της επιτροπής του Φανού «τ’ Λατσκ’ του πηγάδ’». Ο Κρικόρης ως τσαγκάρης κατασκεύαζε και διόρθωνε τα παπούτσια του Μαλούτα, που ήταν μετακινούμενος πεζοπόρος, μεταφέροντας εντολές της Εθνικής Άμυνας. Ο ίδιος πήγαινε στο Αμύνταιο με τους αγωγιάτες και με τα πόδια μέχρι το Μοναστήρι (Μπιτόλια), για να συναντήσει τον πρόξενο Ίωνα Δραγούμη.Και μία φορά που ήταν στο Αμύνταιο τον ειδοποίησαν ότι οι κομιτατζήδες τον έχουν στήσει καρτέρι στο δρόμο προς Κοζάνη να τον δολοφονήσουν και για να αποφύγει τα δυσάρεστα μετέβη με το τρένο στη Βέροια και από τη Βέροια ήρθε στην Κοζάνη με τα πόδια.
Έτσι, λοιπόν, τα Τσαρούχια του Παύλου Μελά τα προσέφερε Ο Νικόλαος Μαλούτας στον καλό γείτονα και πιστό φίλο του Κρικόρη, ως ένδειξη τιμής και φιλίας, ο οποίος, μαζί με τους απογόνους του, φρόντισαν να σωθούν. Ο Γρηγόρης Κρικόρης (1892-1967) με τη σύζυγό του Ελένη Ρεπανά απέκτησαν 7 τέκνα και 11 εγγόνια (3 κορίτσια που είναι εν ζωή και 4 αγόρια, είναι εν ζωή ο Θόδωρος) . Ο τελευταίος λοιπόν γιος, ο Θεόδωρος, είναι αυτός που παρέδωσε τελικά τα Τσαρούχια του Παύλου Μελά στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Κοζάνης.
Ο Κρικόρης διατηρούσε τσαγκάρικο επί της οδού Ελευθερίου Βενιζέλου και στη βιτρίνα του είχε τα Τσαρούχια. Όταν ο γιος του Θεόδωρος άνοιξε δικό του τσαγκάρικο στην οδό Μακεδονομάχων, του έδωσε ο πατέρας του τα Τσαρούχια του Παύλου Μελά και τοποθετήθηκαν στη βιτρίνα του νέου καταστήματος. Ο Θόδωρος φρόντισε να διατηρούνται τα Τσαρούχια στην κανονική τους μορφή. Πλέον, τα Τσαρούχια του Παύλου Μελά θα διατηρούνται ανέπαφα στο Λαογραφικό Μουσείο και στη μνήμη του Νικολάου Μαλούτα. Πολλά συγχαρητήρια στο Θόδωρο Κρικόρη που τον τιμά ιδιαιτέρως.
Η φωτογραφία είναι από την παράδοση των τσαρουχίων στον Πρόεδρο του μουσείου κ. Αγγέλη.
Γιάννης Κορκάς
