Λέξεις που χάνονται στο διάβα του χρόνου καταγράφονται στο “Κοζανιτολόγιο” του Χριστόδουλου Χριστοδούλου

ΚΟΖΑΝΙΤΟΛΟΓΙΟ: ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΖΑΝΙΤΙΚΟΥ ΙΔΙΩΜΑΤΟΣ

– Συνέντευξη του συγγραφέα στον Λύσανδρο Ρήγα και το ΡάδιοΛόγο

Το Λεξικό του Κοζανίτικου Ιδιώματος (ΛΚΙ), με τον τίτλο «Κοζανιτολόγιο» του Χριστόδουλου Χριστοδούλου, κυκλοφορεί από τον Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης.

Το Λεξικό αποτελεί συνέχεια του πρώτου αυτοτελούς κοζανίτικου γλωσσαρίου, που ο συντάκτης δημοσίευσε  το 2003 σε έκδοση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κοζάνης. Σήμερα επανέρχεται με την καινούργια έκδοση, που αποτελεί ένα ριζικά αναθεωρημένο λεξικογραφικό έργο.

Στο λεξικό περιλαμβάνονται πάνω από 6.400 λήμματα, μέσω των οποίων παρουσιάζονται στοιχεία της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου, ενώ πρέπει να σημειωθεί ότι αναμένονται ακόμα δυο τόμοι που θα κυκλοφορήσουν δωρεάν, σε ηλεκτρονική μορφή. Στον πρώτο τόμο, που κυκλοφορεί, δίνεται το σύνολο των λημμάτων (Α-Ω), μαζί με έναν σύντομο κατάλογο των βασικότερων γραπτών πηγών για το ιδίωμα. Στον δεύτερο τόμο θα δίνεται το ελληνο-κοζανίτικο γλωσσάρι, που συμπληρώνει το κοζανιτο-ελληνικό λεξικό του πρώτου τόμου και αποτελεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο ευρετήριο, μέσω του οποίου ο αναγνώστης μπορεί να χρησιμοποιήσει τη νέα ελληνική γλώσσα  για να αναζητήσει τις κοζανίτικες λέξεις. Στον τρίτο τόμο θα δίνεται το σύνολο της βιβλιογραφίας, οι συντομογραφίες, η περιγραφή του ιδιώματος και τα εισαγωγικά, όπου θα περιγράφεται, μεταξύ των άλλων, η μέχρι σήμερα πορεία της κοζανίτικης λεξικογραφίας και θα αναλύονται οι επιστημονικές, τεχνικές και ορθογραφικές επιλογές που χαρακτηρίζουν το Κοζανιτολόγιο. Tο Κοζανιτολόγιο αποτελεί το πρώτο κοζανίτικο λεξικό και φιλοδοξεί να θέσει τα ζητήματα της κριτικής αντιμετώπισης των πηγών και της αξιοποίησης των τελευταίων αυθεντικών μαρτυριών. Σχεδιάστηκε ώστε να αποτελέσει ένα τεκμήριο της ιστορίας της Κοζάνης, περισώζοντας μια αξιόπιστη εικόνα της τελευταίας φάσης του ιδιώματος από τη λήθη του χρόνου και τις ανθρώπινες αστοχίες.

Όπως τόνισε ο ίδιος μιλώντας στο ράδιοΛόγος και τον Λύσανδρο Ρήγα, η μεγάλη αυτή προσπάθεια ξεκίνησε στο τέλος του 1999 σαν συλλογή, ενώ το 2003 βγήκε το πρώτο αυτοτελές κοζανίτικο γλωσσάρι και συνεχίστηκε μέχρι φέτος το καλοκαίρι, όπου εκδόθηκε από τον Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών. Ο πρώτος τόμος του κοζανίτικου λεξικού πρόκειται για ένα έργο ζωής για τον ίδιο. Θα ακολουθήσουν άλλοι δύο, σε ηλεκτρονική μορφή, που θα είναι προσβάσιμη στο διαδίκτυο. Στον πρώτο τόμο περιλαμβάνονται λέξεις από το γράμμα “α” μέχρι και το γράμμα “ω”, το σύνολο του λεξικού , το κύριο σώμα του, ενώ ο δεύτερος τόμος θα περιλαμβάνει το γλωσσάρι από τα ελληνικά στα Κοζανίτικα ώστε κάποιος που δεν ξέρει τα κοζανίτικα να βρίσκει τη λέξη. Ο τρίτος τόμος θα περιλαμβάνει την εισαγωγή, τον πρόλογο, την βιβλιογραφία , πιο θεωρητικά και ίσως λιγότερο ενδιαφέροντα θέματα για το κοινό.
Το ερέθισμά του για την ενασχόληση με το βιβλίο, όπως είπε, ήταν η άγνοια και με αφορμή την Κοζανίτικη αποκριά , ο Χριστόδουλος διαπίστωσε ότι δεν ήξερε τα κοζανίτικα. Με τον παππού του να μην βρίσκεται εν ζωή , τα κοζανίτικα στο σπίτι δεν ακούγονταν τόσο συχνά και αυθεντικά. Με αυτή την αφορμή άρχισε να διασταυρώνει και να συγκεντρώνει κοζανίτικο υλικό, με βάση το βιβλίο του Σάκη Παπαβασιλείου, όπου το 2003 με χρηματοδότη τη ΝΑ δημοσιεύθηκε η πρώτη συλλογή.

Ο ίδιος άντλησε πληροφορίες από παλιούς κοζανίτες και κοζανίτισες που έδωσαν στον ίδιο ανεκτίμητο υλικό που αν δεν είχε καταγραφεί , σήμερα δεν θα υπήρχε πρόσβαση στη ιδίωμα της Κοζάνης. Εντωμεταξύ πολλές λέξεις χάνονται στο διάβα του χρόνου. Όπως σχολίασε ο συγγραφέας: “Λέει κάποιος, ένας παλιός που φεύγει, είναι μια βιβλιοθήκη που καίγεται. Θέλει έρευνα για να συγκεντρώσεις όλο αυτό το υλικό, με 6400 λήμματα”. Πλέον το γλωσσάρι έγινε λεξικό και όπως τόνισε ο κ. Χριστοδούλου, από αποσπασματική αντιμετώπιση της γλώσσας θα αντιμετωπίζεται σαν σύνολο λέξεων που μπορεί να κλείσει μέσα της όλο το φάσμα της ζωής: λύπες, χαρές, επικοινωνία , ζώντας τα βιώματα των ανθρώπων.

Ριζικές αλλαγές στο γλωσσικό κοζανίτικο ιδίωμα

Στο πέρασμα του χρόνου η γλώσσα άλλαξε και οι αλλαγές αυτές είναι καίριες και ριζικές . “Πλέον το ιδίωμα στη μετάβαση στη νέα ελληνική χάνει ομιλητές. Κοζανίτες φεύγουν από εδώ και πηγαίνουν σε άλλες πόλεις, ενώ στην πόλη έρχονται και νέοι φέρνοντας άλλα ιδιώματα. Έτσι οι κοζανίτες μαθαίνουν την νέα ελληνική και χάνεται η φόρμα του ιδιώματος.

Λέξεις που χάθηκαν ή αλλοιώθηκαν, όπως είναι το “γιορτάσιο”, αλλά και λέξεις όπως ο αργαλειός που τις ακούει κανείς αλλά δεν ξέρει τι σημαίνουν. “Ελπίζω ότι το λεξικό θα αποτελέσει μια αφετηρία. Έχουμε πολλά ακόμη να καταγράψουμε και να αναδείξουμε”, σχολίασε σχετικά ο κ. Χριστοδούλου. Ένας τρόπος να διαδοθεί το κοζανίτικο ιδίωμα είναι το κοζανίτικο θέατρο, αλλά επίσης και τα παραμύθια στα παιδιά, με στόχο να τα μάθουν από τη μικρή ηλικία.

info: Νεότερα και περισσότερες πληροφορίες θα βρει ο ενδιαφερόμενος στο ομώνυμο μπλογκ (kozanitologio.blogspot.gr) και στην ομώνυμη σελίδα στο Facebook. Το βιβλίο θα παρουσιαστεί στην αίθουσα «Κοβεντάρειο», στις 28 Οκτωβρίου 2017, από τον Σύνδεσμο Γραμμάτων και Τεχνών ΠΕ Κοζάνης και την Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης. Θα παρουσιάσουν το βιβλίο ο συγγραφέας Μιχάλης Πιτένης, ο γλωσσολόγος Ζήσης Πιτένης και ο ίδιος ο συγγραφέας. Αποσπάσματα από το βιβλίο στο κοζανίτικο ιδίωμα θα διαβάσει ο Λάζος Κουζιάκης. Τη συζήτηση θα συντονίσει η Κατερίνα Μαρκοπούλου. Το βιβλίο θα είναι διαθέσιμο για αγορά στην εκδήλωση, στο Μουσείο και σε συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεία.

Β.Σ.