Ο φανός της Γιτιάς αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος της Κοζανίτικης παράδοσης και παίζει καθοριστικό ρόλο πη διατήρηση της.
Η ίδρυση του Φανού χρονολογείται μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και πιο συγκεκριμένα από το 1945. Οι τότε συνθήκες δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές για την διατήρηση της παράδοσης αυτής. Όμως παρόλες τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες που παρουσιαζόταν, άνθρωποι, με όπλο το φιλότιμο και το μεράκι για την διατήρηση των εθίμων και παραδόσεων, κατάφεραν να κρατήσουν μέχρι και σήμερα το έθιμο αυτό.
Το οικονομικό πρόβλημα που μάστιζε τα μεταπολεμικά χρόνια όσον αφορά το Φανό, αντιμετωπιζόταν με κάποιο πρόχειρο δίσκο που έβγαινε λίγες μέρες πριν το ανάμα του Φανού και ο οποίος γέμιζε με λίγες δεκάρες. Αυτός ήταν και ο μοναδικός οικονομικός πόρος. Ακόμα, η οργάνωση του εθίμου σταματούσε σ’ ένα άλλο εμπόδιο που ονομάζεται καιρός. Έτσι, παρά τα πολλά χιόνια και το τσουχτερό κρύο, το θάρρος των ανθρώπων και η μεγάλη τους υπομονή, κατάφεραν να ξεπεράσουν το εμπόδιο αυτό.
Οι προετοιμασίες ξεκινούσαν λίγες μέρες πριν. Τα παιδιά της γειτονιάς έπαιρναν διάφορα “φιλουρίδια” από κέντρα διασκεδάσεως και στόλιζαν το δρόμο γύρω από τη “Γιτιά” και έξω από το σπίτι του Λαδά όπου γινόταν ο Φανός. Μόλις σουρούπωνε άναβε η φωτιά και άρχιζαν τα παραδοσιακά τραγούδια από τους γέροντες της γειτονιάς. Το γλέντι και τα τραγούδια συνεχιζόταν μέχρι το πρωί και συνοδευόταν φυσικά από πολύ κρασί και διάφορους μεζέδες. Την επομένη, μέρα τα τραγούδια συνεχιζόταν από το πρωί ενώ υπήρχαν για μεζέδες, νερόβραστα φασολιά. πράσα, ελιές και χαλβάς, μιας και η μέρα εκείνη είναι μέρα νηστίας.
Μετά απ’ αυτά και καθώς ο ήλιος έβγαινε για τα καλά. ο Φανός πήγαινε στον Άγιο Δημήτριο όπου εκεί μαζευόταν όλοι οι Φανοί για να πάρουν βραβεία. Έτσι στον κάθε Φανό υπήρχε και ο ανάλογος ανταγωνισμός. Χαρακτηριστικό στοιχείο του εθίμου αυτού είναι και η προσθήκη των μουσικών οργάνων μετά το 1970 περίπου. για να διατηρηθεί εώς και τις μέρες μας.
Αναδημοσίευση από τις ΑΙΧΜΕΣ Ειδική έκδοση της Εφημερίδας Πρωινός Λόγος, τεύχος 2, Μάρτιος 2000
