Ο ΛΑΟΓΡΑΦΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΡΚΑΣ ΣΤΟ ΡΑΔΙΟΛΟΓΟΣ
Στην αγάπη που δείχνουν οι κοζανίτες στον “παππούλη” τους, Άγιο Νικόλαο, προστάτη της πόλης και πολιούχο , η μνήμη του οποίου τιμάται στις 6 Δεκεμβρίου στην Κοζάνη, αναφέρθηκε μιλώντας στο ράδιοΛόγος και τον Λύσανδρο Ρήγα ο λαογράφος Γιάννης Κορκάς. Ο ίδιος παρέθεσε την ιστορία του καθεδρικού ναού του Αγίου Νικολάου Κοζάνης, ενώ στάθηκε ειδικότερα στην ταύτιση των κοζανιτών με τον λαοφιλή Άγιο, που θεωρείται ότι προστάτευσε τους κατοίκους από τον καταστροφικό σεισμό του 1995.
Το ιστορικό του ναού και το δέσιμο της πόλης με τον Άγιο Νικόλαο…
Εξιστορώντας την ιστορία του Αγίου, στον Λύσανδρο Ρήγα, ο Γιάννης Κορκάς, ανέφερε αναλυτικά τα εξής: “Εμείς οι Κοζανίτες τον Λατρεύουμε, τον ευλαβούμαστε, τον Σεβόμαστε, είναι το εκκλησιαστικό και ιστορικό κέντρο της Κοζάνης, είμαστε ταυτισμένοι μαζί του και τον αποκαλούμε «Ου Πάππους ου Αη-Νικόλας». Είναι ο Λαοφιλέστερος των Αγίων.
Προτού αναφερθούμε στη διαδρομή του Άγίου Νικολάου στην Κοζάνη και πότε ανεγέρθηκε ο Ναός και πως η Κοζάνη. έχει προστάτη τον Άγιο Νικολάο. Θα πούμε πρώτα λίγα λόγια για την ιστορία του Αγίου Νικολάου.
Γεννήθηκε στα Πάταρα της Μκράς Ασίας,,το 270 μ. Χ. από γονείς ¨Έλληνες χριστιανούς και πλούσιους, πήρε μεγάλη μόρφωση, ήταν σεμνός, ταπεινός και σώφρων, διέθεσε την περιουσία του στους φτωχούς και άπορους, ως Αρχιεπίσκοπος Μύρων Λυκίας . ίδρυσε φιλανθρωπικά ιδρύματα, νοσοκομεία , πτωχοκομεία, και άλλα και προστάτευε όλους του συνανθρώπους του ,έκανε Θαύματα και τότε και μετά την κοίμησή του , η ποιμαντορία του διήρκησε 40 χρόνια , πέθανε την 6η Δεκεμβρίου το 345 μ. Χ. Αγαπούσε πολύ τα παιδιά και τα προσέφερε πάντοτε δώρα, γι’ αυτό οι δυτικοί τον αποκαλούν Νίκολας Σάντα Κλάους , ο Άγιος που φέρνει δώρα, ενώ εμείς έχουμε τον Άγιο Βασίλειο. Επίσης οι Ναυτικοί τον έχουν προστάτη. Κατά την παράδοση όταν ταξίδευσε με πλοίο στους Αγίους Τόπους να προσκυνήσει ξέσπασε θαλασσοταραχή , φουρτούνα τέτοια με κίνδυνο να πνιγούν.
Ο Άγιος προσευχήθηκε στο θεό, κατασίγασε τη μανιασμένη θάλασσα και έφθασαν αισίως στο λιμάνι της Γιάφας. Το Ναυτικό, το Λιμενικό και όλα τα εμπορικά πλοία, τα μεγάλα Τάνκερ , Φαλαινοθηρικά και τα διάφορα σκάφη έχουν στο τιμόνι την εικόνα του Αγίου Νικολάου, και τα προστάτευε από τις φουρτούνες. Έχω ένα παράδειγμα. Ένας Κοζάνης ο Γιώργος Βαβίτσας ήταν πλοίαρχος Καπετάνος στα Τάνκερ του Ωνάση, έχοντας στο τιμόνι την εικόνα του Αγίου , πέρασε πάρα πολλές φουρτούνες στους Ωκεανούς δεν έπαθε τίποτε και όταν συνταξιοδοτήθηκε πήρε μαζί του την Εικόνα του Αγίου Νικολάου και την κατέθεσε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Δεσκάτης καταγωγή του πατέρα του. Η μητέρα του ήταν Κοζανίτισσα του γένους Πιτσέλη.
Επανερχόμαστε στον Άγιο Νικόλαο Κοζάνης. Η ανέγερση του ναού έγινε με πρωτοβουλία και τη φροντίδα του Χαρισίου Τράντα , γιου του Ιωάννη Τράντα, μεγαλοκτηνοτρόφου,, που ήρθαν στην Κοζάνη το 1649 από το χωριό Κτένι , μαζί με 80 οικογένειες ,μετά την καταστροφή από αρβανίτες, μαζί είχαν και 12000 χιλιάδες γιδοπρόβατα , εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου. Ο χαρίσης Τράντας πήγε στη Ρωσσία όπου έμεινε ο Θείος του ,αδερφός του πατέρα του , Αξιωματικός του Τσαρικού στρατού και πλούσιος .Έμεινε στην Αγία Πετρούπολη 12 χρόνια , απεβίωσε ο θείος του και κληρονόμησε τη μεγάλη περιουσία, αξιοποίησε την περιουσία φέρνοντας τα χρήματα στην Κοζάνη, στην επιστροφή πέρασε από την Κωνσταντινούπολη , και με ενέργειές του στην Πύλη, πήρε δύο έγγραφα, ένα για την ανέγερση του Ναού στο όνομα του Αγίου Νικολάου, «κατά την παράδοση ο Τράντας έδωσε το όνομα του Άγιου Νικόλαο στο ναό, διότι στη Ρωσσία που έμεινε προσεύχονταν σε ναό του Αγίου Νικολάου και ότι είχε φέρει και μια εικόνα του Αγίου», δεν την γνωρίζουμε, και ένα πιστοποιητικό το λεγόμενο Μαλικανιές ότι η Κοζάνη ανήκει στην προστασία της σουλτανομήτορας ώστε η Κοζάνη να έχει το προνόμιο να μην ενοχλείτε από τα στρατεύματα των τούρκων.
Δηλαδή όταν ήθελαν να περάσουν οι στρατιώτες μέσα από την Κοζάνη να βγάζουν τα πέταλα από τα άλογα τιμώντας την μητέρα του Σουλτάνου. Που αυτό δεν έγινε ποτέ. Ο Τράντας καθόρισε το μέρος που θα αναγερθεί ο Ναός, ήταν δασική βλάστηση και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους για να μην ενοχλούνται οι Τούρκοι της περιοχής που ήσαν Χριστιανομάχοι, Κονιάροι και Γιουρούκιδες , του Σάρη Γκιώλ, και των Καραγιαννίων που διέμειναν γύρω από την Κοζάνη, να αναφέρομε τις περιοχές . Πετρανά-Βαθύλακος, Δρέπανο- Κοιλάδα, Κοίλα- Ν. Νικόπολη, Βατερώ-Ξηρολίμνη, Λευκόβρυση- Πρωτοχώρι. Τα άλλα ήταν εντοπίων. Το μέρος ήταν κεντρικό, ο Ναός Θεμελιώθηκε το 1664 ,Ο Τράντας συνέχισε να κάνει δρόμους και να καλλωπίζει την πόλη, κτίζοντας και το πρώτο αρχοντικό της Κοζάνης που ήταν εκεί που είναι σήμερα το 3ο και 4ο Δημοτικό σχολείο, κατεδαφίστηκε το 1913 για να γίνει σχολείο. ( Μεγάλο Λάθος η κατεδάφιση του αρχοντικού).
Με δωρεά του Χαρισίου Μούκα. Ευτυχώς που διεσώθησαν μερικά πολύτιμα αντικείμενα και σήμερα υπάρχουν στο λαογραφικό μουσείο που ονομάζεται δωμάτιο Τράντα . Το 1721με νέα άδεια που ζήτησαν οι Κοζανίτες για δήθεν επιδιόρθωση του ναού, ενώ ήθελαν να τον μεγαλώσουν γιατί ήταν, μικρός μέχρι εκεί που άρχιζε ο γυναικωνίτης, τότε η Κοζάνη είχε δύο χιλιάδες κατοίκους περίπου. Οι Κοζανίτες το 1790 έστειλαν υπόμνημα στον Πατριάρχη για την όλη κατάσταση της περιοχής από τους τούρκους , γράφοντας μεταξύ των άλλων «…..ωσάν οικούντες εις τόπον οπού, εσμέν ως πρόβατα εν μέσω λύκων…….».
Μετά από το υπόμνημα αυτό φρόντισε ο πατριάρχης να πάρουν άδεια από την πύλη για να μεγαλώσουν τον ναό το 1801, τότε προσετέθη ο γυναικωνίτης και το παρεκκλήσι του Ιωάννου του Προδρόμου. Μέχρι το 1728 ο Ναός δεν είχε καμπάνες, οι δυνάστες θεωρούσαν πρόκληση και ενόχληση να χτυπούν οι καμπάνες . Μετά το 1728 πήραν νέο φερμάνι οι Κοζανίτες από την Πύλη και οι ενέργειες ήταν πολύ δύσκολες και φυσικά με κάποιο «μπαχτσ’» επικρατούσε τότε αυτό. Το φιρμάνι αυτό φυλάσσεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, επιτρέπει αντί για καμπάνες Σήμαντρα σιδερένια και ξύλινα, χωρίς Καμπαναριό Το Κωδωνοστάσιο κτίστηκε το 1855 με χρήματα των Κοζανιτών που ζούσαν στην Ευρώπη, έχει ύψος 26 μέτρων με έξι ορόφους και τοποθετήθηκαν σήμαντρα και καμπάνες με χαμηλό ήχο , να μην ενοχλούνται οι τούρκοι των κοντινών χωριών . αντί ια σταυρό οι Κοζανίτες σοφίστηκαν και έβαλαν έναν αετό με ανοιχτές τις φτερούγες του. Το Ωρολόγιο τοποθετήθηκε στο Καμπαναριό το 1939 με δωρεά του μεγάλου ευεργέτη Κω/νου Μαμάτσιου.
Στο εσωτερικού του Ναού είναι γεμάτο από τοιχογραφίες των αγίων τις οποίες αγιογράφησαν οι αδελφοί Νικόλαος και Θεόδωρος από τα Γιάννινα το 1730. Επίσης είναι αριστούργημα το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Ιερού ναού, ο επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας , δεν γνωρίζουμε από ποιούς φιλοτεχνήθηκαν και πότε. Εικάζεται από Ηπειρώτες και κατατάσσεται στην τεχνοτροπία των 17ου και 18ου αιώνων.( Να πω εδώ ότι στο χωριό Συρράκο των Τζουμέρκων Ηπείρου, είναι ένα από τα αξιοθέατα της Ηπείρου από το οποίο έχουν καταγωγή ο Ιωάννης Κωλέττης που διετέλεσε πρωθυπουργός και ο ποιητής Κρυστάλλης. είδαμε το μνημείο- εκκλησία του Αγίου Νικολάου του 17ου αιώνα με τέμπλο παρόμοιο με το δικό μας, άρα μπορεί να συνδυαστεί ότι και το τέμπλο του Αγίου Νικολάου Κοζάνης να το έχουν κάνει Ηπειρώτες.
Για αιώνες ο ναός του Αγίου Νικολάου υπήρξε το κέντρο του Εθνικού βίου των Κοζανιτών και δέθηκε με όλα τα γεγονότα που συνθέτουν τη νεότερη ιστορία της πόλης μας. Εκεί εναπόθεσαν τα όνειρα , τις ελπίδες και τους πόθους των οι Κοζανίτες. Κάτω από τη στέγη βρήκαν προστασία, παρηγοριά και ανακούφιση . Εκεί πανηγύρισαν τα ελευθέριά τους με τη δοξολογία της 12-Οκτωβρίου 1912 παρουσία του αρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου, επαναλαμβάνεται δοξολογία και με την παρουσία του Βασιλέως Γεωργίου Α΄. την Κυρικαή 14- Οκτωβρίου 1912. Επίσης τελέστηκε δοξολογία από το ΕΑΜ και την 28η Οκτωβρίου 1944 με την αποχώρηση των κατακτητών και την απελευθέρωση της χώρας .
Ο Ναός του Αγίου Νικολάου λειτουργεί καθημερινά από αιώνες πρωΪ και απόγευμα. Στο ναό έχουν ακουστεί φλογερά θεολογικά και Εθνικά κηρύγματα από φωτισμένους κληρικούς, όπως μητροπολίτης Μελέτιος, Ευγένιος Βούλγαρης, μητροπολίτης Κωνστάντιος, ο αρχιμανδρίτης Φώτιος Β. που έγινε το 1937 Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο θεολόγος και ιερέας Παπασιώπης, ο αρχιμανδρίτης Αυγουστίνος Καντιώτης στην κατοχή, με τους πύρινους λόγους του τον ακούσαμε κι εμείς , ο μητροπολίτης Διονύσιος και κατά καιρούς ο μητροπολίτης Περγάμου του οικουμενικού θρόνου και ακαδημαϊκός της Ακαδημίας Αθηνών Ιωάννης Ζηζιούλας συμμαθητής μας στο Βαλταδώρειο από το Καταφύγιο Βελβεντού-Κοζάνης.
Με προεδρικό διάταγμα της 6η Νοεμβρίου 1926, ο ναός του Αγίου Νικολάου ανακηρύχθηκε «προέχον ιστορικόν και αρχαιολογικόν μνημείον διατηρητέον» . Επίσης με Βασιλικό διάταγμα της 9η Απριλίου 1953, ο Άγιος Νικόλαος αναγνωρίστηκε « ως πολιούχος και προστάτης της Κοζάνης» Η δε μνήμη του όπως είναι γνωστόν εορτάζεται την 6ην Δεκεμβρίου με κάθε επισημότητα και με πάνδημη συμμετοχή των Κοζανιτών , και γίνεται λιτάνευση από κεντρικούς δρόμους της Κοζάνης. Ανεξαρτήτων καιρικών συνθηκών, πλήν βροχής, έχει γίνει η λιτάνευση με κρύο, παγωνιά και χιόνια ,έχω προσωπική εμπειρία γατί συμμετείχα κι εγώ στη λιτανεία με άσχημο καιρό. Η αγορά είναι κλειστή και η Πόλης γιορτάζει. Όταν χιόνιζε λέγαμε «Ου πάππους τ’σπριση τα γένια» . Όλοι αύριο στη Λιτάνευση του Αγίου Νικολάου να πάρουμε την ευλογία του και να συνεχίσει να μας προστατεύει.
Ο προστάτης μας πάππους Αη- Νικόλας είναι όντως προστάτης και βοήθησε με τη προστασία του την Κοζάνη κα την περιοχή. Έχω να προσθέσω δύο ιστορικά γεγονότα, εκτός των άλλων θαυμάτων που έχει κάνει, Την 9ην Απριλίου το 1941 προ των Βαϊων , οι ναζί βομβάρδισαν την Κοζάνη , μία βόμβα έπεσε στο Δημαρχείο τρύπησε το δεύτερο πάτωμα και παρέμεινε η βόμβα στον πρώτο χωρίς να προχωρήσει στο υπόγειο ή να εκραγεί. Που θα προκαλούσε πολλούς σκοτωμούς, διότι στο υπόγειο ήσαν περίπου 1500 άνθρωποι από την αγορά που το χρησιμοποιούσαν ως καταφύγιο όταν χτυπούσαν οι σειρήνες, επίσης είχε εσπερινό και η εκκλησία ήταν γεμάτοι από πιστούς καθώς και Σέρβοι αξιωματικοί που είχαν αποχωρήσει από τη χώρα τους λόγω των καταστροφών του πολέμου. Φανταστεί τι καταστροφές θα είχαμε στην εκκλησία, στο καμπαναριό και στη γύρω περιοχή. Ο Άγιος Νικόλαος ου πάππους μας έβαλε το χέρι και μας σκέπασε. Έχω γράψει με λεπτομέρειες τον Βομβαρδισμό στο βιβλίο μου « ΚΟΖΑΝΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ»
Και ένα δεύτερο. Στις 13 Μαϊου του 1995 έγινε ο μεγάλος σεισμός είχαμε στην Κοζάνη περιορισμένες καταστροφές και κανένα θάνατο. Γι’ αυτό κάθε χρόνο την 13η Μαϊου γίνεται λιτάνευση της Εικόνας του Αγίου Νικολάου γύρω από την εκκλησία και το Δημαρχείο. Συνεπώς είναι όντως προστάτη μας και βοηθάει πολύπλευρα την πόλη, με την αγιοσύνη του που τον λατρεύουν οι Κοζανίτες. Και όπως μου έλεγε ένας υπάλληλος που το γραφείο του ήταν στην οικοδομή απέναντι από το Ναό . Κάθε μέρα μέχρι της τρει,μ.μ. έβλεπε και μετρούσε 250 με τριακόσιους (300) ανθρώπους να εισέρχονται στην εκκλησία και να ανάβουν κερί στον Άγιο Νικόλαο. Δεν γνωρίζει πόσοι εισέρχονταν το απόγευμα μέχρι το βράδυ. Αυτή είναι μια μεγάλη απόδειξη του Σεβασμού που έχουμε στον προστάτη μας Άγιο Νικόλαο.
Τέλος Στον Άγιο Νικόλαο υπήρχε ένα μεγάλο γκιούμ χάλκινο, που κατασκευάστηκε προ του 1900 στα Γιάννινα, και χρησιμοποιείτο και για μετρική μονάδα. δηλαδή εκτός το νερό που βάζανε για τα βαφτίσια, τότε γινότανε στα σπίτια λόγω του βαρύ χειμώνα και ζεσταίνανε το νερό στην εκκλησία για να είναι αγιασμένο το νερό και το πηγαίνανε στο σπίτι όπου θα γινότανε η βάφτιση . Ως μετρική μονάδα είχε δύο ορόφους εσωτερικούς των 10 οκάδων και των είκοσι,(20) οκάδων, παίρνανε το γκιούμ οι αγοραστές κρασιού πηγαίνανε στα σπίτια που πωλούσαν κρασί , τότε υπήρχαν πολλά αμπέλια τα καλλιεργούσαν , έβγαζαν κρασί το πωλούσαν και είχαν έσοδα. Πληρώνανε όμως και για τη χρήση του Γκιουμ, έτσι είχε έσοδα και η εκκλησία .Το γκιούμ αυτό υπήρχε μέχρι την κατοχή, μετά χάθηκε, τι έγινε δεν γνωρίζουμε. Να πούμε και για το Κοζανίτικο κασμέρ, « ‘Όποιος κινείτο πολύ πέρα δώθε, του λέγανε σαν το γκιουμ τ’Αη-Νικόλα, διότι το γκιουμ ήταν συνεχώς σε κίνηση, φυσικά και με το αζημίωτο».
Χρόνια πολλά και με την Ευλογία του πάππου μας Αη-Νικόλα. 6-12-2017 “.
Β.Σ.
