“Το παιδί μου δεν τα πάει καλά στο σχολείο , μήπως φταίει η όραση του ;”

“Μπορεί το παιδί μου να βλέπει καλά και να έχει άλλο πρόβλημα όρασης , που επηρεάζει τη σχολική του απόδοση ; “

Πολύ συχνά ερωτήματα των γονέων και φυσικά απόλυτα δικαιολογημένη η ανησυχία τους καθώς, η μάθηση είναι στενά συνδεδεμένη με την όραση.

Το 80% περίπου αυτών που μαθαίνει ένα παιδί προκύπτουν από τα οπτικά ερεθίσματα. Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα σε οποιοδήποτε σημείο της διαδρομής από τα μάτια μέχρι τον εγκέφαλο, τότε το παιδί δεν μπορεί να αναπτύξει όλο του το δυναμικό. Το παιδί πρέπει να αναπτύξει πάνω από 20 οπτικές ικανότητες, οι οποίες μαζί με την οπτική οξύτητα, αποτελούν μέρος της πολύπλοκης διαδικασίας της όρασης και είναι απαραίτητες για την ανάγνωση και την κατανόηση της διδασκαλίας.

Οι μαθησιακές δυσκολίες σχετίζονται με προβλήματα όρασης.

Η καλή όραση των παιδιών σας είναι σίγουρα βασική προϋπόθεση επιτυχίας στο σχολείο. Όταν η όραση του παιδιού υστερεί, υστερεί και η σχολική του επίδοση. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη έως και 25% των παιδιών έχουν προβλήματα όρασης, που επηρεάζουν την μαθησιακή τους ικανότητα.

Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι μια άλλη ανησυχία στα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Αν και οι μαθησιακές δυσκολίες συνήθως εμφανίζονται σε παιδιά ηλικίας έως και 7 ετών, πολλές φορές δεν εντοπίζονται παρά μόνο όταν το παιδί πάει στο σχολείο. Πολλές φορές εντούτοις, οι μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να είναι αποτέλεσμα απλών προβλημάτων όρασης. Ένα διαθλαστικό σφάλμα (για παράδειγμα μυωπία , υπερμετρωπία ή αστιγματισμός ) μπορεί να είναι η αιτία δυσκολιών στο σχολείο ή ένα διαθλαστικό σφάλμα μπορεί να συνδυάζεται με μαθησιακό πρόβλημα. Τελευταία υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από γονείς και εκπαιδευτικούς , για το σύνδρομο διάσπασης προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα .

Το περίφημο σύνδρομο Διάσπασης Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας ( Δ.Ε.Π.Υ.) , είναι μια αναπτυξιακή ιδιαιτερότητα , που επηρεάζει άμεσα τη μάθηση και την κοινωνικοποίηση .Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτή η κατάσταση αποτελεί και μαθησιακή δυσκολία ( όχι βεβαίως ειδική), καθώς είναι ευκολονόητο, πως ένα παιδί που δεν συγκεντρώνεται έχει κατά κανόνα πεσμένη σχολική επίδοση. Είναι ενδιαφέρον πως σε μια μεγάλη μελέτη σε παιδιά που εμφάνισαν το σύνδρομο , ένα σημαντικό ποσοστό είχαν ανεπάρκεια σύγκλισης των οφθαλμών. Δηλαδή μια κατάσταση κατά την οποία τα μάτια δεν συγκλίνουν φυσιολογικά όταν ένα παιδί κοιτάζει κοντά. Εξίσου σημαντικό είναι ότι στην ίδια μελέτη ένα ποσοστό των παιδιών στα οποία είχε “μπει η διάγνωση” Δ.Ε.Π.Υ. ( σύνδρομο Διάσπασης Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητας ) εμφάνιζαν μόνο ανεπάρκεια σύγκλισης και όχι το σύνδρομο!

Επομένως   εάν το παιδί σας δεν συγκεντρώνεται εύκολα , αποσπάται η προσοχή του , είναι “αρκετά ζωηρό” ,  συχνά αντιστρέφει τα γράμματα καθώς διαβάζει ή γράφει, παρουσιάζει κακή γραφή, δεν του αρέσει ή έχει δυσκολίες με το διάβασμα, το γράψιμο ή την αριθμητική, συστηματικά μπερδεύει το δεξί με το αριστερό του χέρι ή το αντίθετο, παρουσιάζει δυσκολίες στον προφορικό λόγο ή συστηματικά συμπεριφέρεται αντικοινωνικά σε κοινωνικές συναναστροφές ζητείστε σίγουρα και τη βοήθεια Παιδοφθαλμιάτρου, καθώς οι πιθανότητες το πρόβλημα του παιδιού να είναι οφθαλμολογικό είναι πολύ μεγάλες.

Ένα εξέχουσας σημασίας σημείο είναι ότι τα περισσότερα παιδιά με τα παραπάνω προβλήματα “βλέπουν πολύ καλά” , έχουν δηλαδή φυσιολογική οπτική οξύτητα ακόμη και 10/10 , όπως θα δούμε και θα αναλύσουμε παρακάτω. Είναι δύσκολο επομένως να το καταλάβουν γονείς,  εκπαιδευτικοί, ή και τα ίδια τα παιδιά τα οποία  σχεδόν ποτέ δεν αναφέρουν οφθαλμικά συμπτώματα όταν δυσκολεύονται να μάθουν.

Ποιές διαταραχές της όρασης αφορούν την παιδική & σχολική ηλικία;

Οι βασικότερες διαταραχές της όρασης που αφορούν την παιδική ηλικία είναι:

  • η αμβλυωπία σε ποσοστό 4%,
  • ο στραβισμός,
  • η μυωπία , 5% σε ηλικία έως 8 ετών, 26% έως 14 ετών και 30% έως 20 ετών,
  • υπερμετρωπία σε ποσοστό 90% έως 5 ετών και 15% άνω των      5 ετών,
  • ο αστιγματισμός.

Ποια «σημάδια» θα πρέπει να μας οδηγήσουν έγκαιρα στον οφθαλμίατρο;

Τα συμπτώματα πρέπει να προσέξουν οι γονείς παιδιών σε σχολική ηλικία είναι:

– Το παιδί κάθεται συστηματικά πολύ κοντά στην τηλεόραση ή διαβάζει με το βιβλίο πολύ κοντά στα μάτια του
– Χάνει εύκολα τις σειρές του κειμένου όταν διαβάζει ή παραλείπει λέξεις ή προτάσεις
– Ακολουθεί με το δάκτυλό του τις λέξεις για να διατηρεί τη σειρά όταν διαβάζει
– Γράφει λοξά
– Δεν έχει σωστή στάση σώματος όταν μελετά
– Η προσοχή του αποσπάται γρήγορα και δεν συγκεντρώνεται
– Στραβίζει
– Κλίνει το κεφάλι του για να δει καλύτερα
– Είναι ευαίσθητο στο φως
– Τρίβει συχνά τα μάτια του ή τα ανοιγοκλείνει υπερβολικά
– Κλείνει το ένα του μάτι για να διαβάσει ή να δει τηλεόραση
– Αφύσικη κίνηση των ματιών
– Δεν κατανοεί εύκολα αυτά που διαβάζει
– Αργεί υπερβολικά να τελειώσει τα μαθήματά του
– Αποφεύγει δραστηριότητες που απαιτούν κοντινή όραση όπως το διάβασμα ή μακρινή όραση όπως συμμετοχή σε σπορ ή άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες
– Παραπονείται για πονοκεφάλους ή κουρασμένα μάτια
– Αποφεύγει να χρησιμοποιεί το κομπιούτερ γιατί «κουράζονται τα μάτια του»
– Η επίδοσή του στο σχολείο παρουσιάζεται μειωμένη σε σχέση με το σύνηθες.

Τα παραπάνω προβλήματα λύνονται συνήθως μετά την επίσκεψη σε παιδοφθαλμίατρο και τη χορήγηση γυαλιών ή κατάλληλης αγωγής, όπου αυτά κρίνονται απαραίτητα.

Μπορεί ένα παιδί που “βλέπει καλά ” να έχει πρόβλημα όρασης ;

Η απάντηση λοιπόν αυτή την ερώτηση είναι βεβαίως και μπορεί  και παρακάτω θα σας αναλύσω τους λόγους , όσο πιο απλά και κατανοητά .  Η όραση είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη εγκεφαλική διαδικασία. Το μάτι πρέπει να λειτουργεί σωστά, οι μύες που κινούν τους οφθαλμούς επίσης , να είναι άρτια και φυσιολογική η οπτική οδός , πίσω από το μάτι μας, ως το κατάλληλο κέντρο του εγκεφάλου και φυσικά να είναι φυσιολογικός ο οπτικός μας φλοιός, δηλαδή το “εργαστήρι ” του εγκεφάλου , που γίνεται όλη η κατανόηση και ανάλυση των οπτικών μας ερεθισμάτων .

Η όραση μας είναι ποσοτική ( πόσο  βλέπουμε ) αλλά και ποιοτική ( πώς βλέπουμε). Οι δύο αυτές παράμετροι σε συνδυασμό, μας  δίνουν μια άριστη φυσιολογική όραση.

Συνήθως στην καθημερινότητα, τόσο γονείς όσο και γιατροί, μένουνε στην ποσοτική όραση , που ουσιαστικά είναι η κεντρική οπτική οξύτητα την οποία μετράμε κατα κύριο λόγο σε δέκατα ( από 1 έως 10/10 ) , παραλείποντας την εξαιρετικής σημασίας ποιοτική όραση , η οποία μπορεί να επηρεαστεί από μια πληθώρα παραγόντων  και να δημιουργεί πολλά προβλήματα στην όραση των παιδιών.

Η σύγκλιση, η προσαρμογή και το εύρος αυτής , οι ακριβείς οφθαλμικές κινήσεις, η διόφθαλμη λειτουργία, η στεροσκοπική όραση  και η οπτική αντίληψη είναι μερικές από τις οπτικές δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει ένα παιδί

Οπτικά προβλήματα και παθήσεις οι οποίες εμφανίζονται ακόμα και στην προσχολική ηλικία εάν δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα μπορεί να προκαλέσουν ακόμα μεγαλύτερα προβλήματα και να επηρεάσουν την απόδοση του παιδιού στο σχολείο.

Πολλά παιδιά είναι «προγραμματισμένα» να αποτύχουν ακαδημαϊκά επειδή το οπτικό τους σύστημα δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά ώστε να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις των πρώτων σχολικών χρόνων.

Πότε πρέπει να γίνονται οι οφθαλμολογικοί έλεγχοι για το σχολείο ;                                     

Η σχολική ηλικία αρχίζει πλέον από το νηπιαγωγείο

Τα νήπια έως την ηλικία των 5 ετών, θα πρέπει να υποβληθούν σε πιο εξειδικευμένες εξετάσεις ελέγχου της όρασης όπως η οπτική οξύτητα, η ύπαρξη στραβισμού ή αμβλυωπίας, αυτό που ονομάζουμε «τεμπέλικο μάτι», το οποίο μπορεί εύκολα να περάσει απαρατήρητο από τους γονείς, και τέλος η δυνατότητα του παιδιού να χρησιμοποιεί τα δύο του μάτια μαζί, να επικεντρώνει, να εστιάζει και να έχει σωστή στερεοσκοπική όραση.

Στα παιδιά του Δημοτικού εκτός από τα ανωτέρω πρέπει να γίνεται ποιοτικός έλεγχος της όρασης  κάθε χρόνο εξετάζοντας την αντίληψη των χρωμάτων, την κινητικότητα των ματιών την σύγκλιση, την ταύτιση και την προσαρμογή, ιδιότητες που επηρεάζουν άμεσα την ανάγνωση και την ικανότητα αφομοίωσης γνώσεων. Σημαντικό είναι επίσης. Τα παιδιά ξεκινούν να περνούν χρόνο σε διαφορετικές συνθήκες, καθιστά και σκυφτά.

Ο φωτισμός του χώρου, (φως ημέρας και επιπλέον φωτισμός στο γραφείο τους), το επικλινές γραφείο και το προσαρμοζόμενο κάθισμα ώστε η σπονδυλική τους στήλη να μην παραμορφώνεται, είναι βασικές προϋποθέσεις για την καλή λειτουργία των ματιών όπως και όλου του σώματος.

Στην εποχή μας ο μέσος όρος των παιδιών περνά περίπου 5.000 ώρες μπροστά στην τηλεόραση ή σε παιχνίδια οθόνης (ηλεκτρονικοί υπολογιστές, tablet,  playstation).

Τα μάτια μας όμως αντιδρούν διαφορετικά όταν κοιτάζουν χαρακτήρες στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή από ότι σε ένα έντυπο. Τα βιβλία έχουν έντονα μαύρους χαρακτήρες με καλά καθορισμένα και ξεκάθαρα περιγράμματα χαρακτήρες. Όμως αντίθετα  του ηλεκτρονικού υπολογιστή δεν έχουν τον ίδιο βαθμό αντίθεσης και καθορισμό περιγραμμάτων, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να εστιάσουμε για πολύ ώρα σε αυτές τις εικόνες.

Οι πάσης φύσεως οθόνες και η πολύωρη απασχόληση των παιδιών με αυτές είναι ακόμη μία σημαντική επιβάρυνση για το οπτικό τους σύστημα και θα πρέπει να αποφεύγονται ή να χρησιμοποιούνται για μικρό χρονικό διάστημα και με ολιγόλεπτα διαλείμματα.

Στα παιδιά του Γυμνασίου ο έλεγχος πρέπει να γίνεται απαραίτητα κάθε χρόνο εφόσον οι ανάγκες και οι απαιτήσεις της σχολικής ζωής μεγαλώνουν. Τα παιδιά χρησιμοποιούν πολύ περισσότερες ώρες τα μάτια τους και περνούν πολύ χρόνο στον ηλεκτρονικό υπολογιστή με αποτέλεσμα να αδρανεί η περιφερική τους όραση και η προσαρμογή τους να λειτουργεί σε κοντινές αποστάσεις. Το οπτικό σύστημα πιέζεται να αντεπεξέλθει, το διαθλαστικό πρόβλημα μεγαλώνει. Η σωστή διόρθωση του διαθλαστικού προβλήματος είναι επιτακτική, η εργονομία του χώρου τους και ο σωστός φωτισμός εξίσου σημαντικοί παράγοντες.

Η πολύωρη μελέτη πρέπει να εναλλάσσεται με κάποιες υπαίθριες ή αθλητικές δραστηριότητες, παραμονή σε εξωτερικούς χώρους με φυσικό φωτισμό,  ώστε να χαλαρώνουν η  προσαρμογή και το οπτικό σύστημα.

Στους μαθητές του Λυκείου όλα τα ανωτέρω είναι ακόμη πιο σημαντικά εφόσον οι ώρες μελέτης έχουν φθάσει να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας .

Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω για άλλη μια φορά την αξία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωσης και να ευχηθώ σε όλους τους μικρούς και μεγαλύτερους φίλους μας, καλή επιτυχία στη σχολική τους ζωή.

Έφη  Γ. Καρακώστα  MD, DO, MScOphth

Χειρουργός Οφθαλμίατρος Παίδων – Ενηλίκων