του Γιάννη Κορκά
Με την φετινή παγωνιά των Αγίων Θεοφανείων μας θύμισε δύο άλλες παγωνιές μου είχαμε στο παρελθόν το 1938 και το 1993. Τις ημέρες του Ιορδάνη και των Θεοφανείων που ήσαν όμοιες με τις φετινές ως προς το δριμύ ψύχος. Τις έχω περιγράψει στο βιβλίο μου «Κοζανιτικές Εικόνες» με πολλές λεπτομέρειες . Θα αναφερθώ συνοπτικά τι ακριβώς συνέβη στις δύο παγωνιές των Θεοφανείων. Σύμφωνα με τα Θρησκευτικά έθιμα της παλιάς εποχής οι ιερείς γύριζαν στα σπίτια της ενορίας τους για να ραντίσουν τα σπίτια και τους ανθρώπους με το αγιασμένο νερό. Προ 80 περίπου ετών το 1938 χιόνισε πολύ και έκανε δριμύ ψύχος και οι δρόμοι ήσαν όλοι παγωμένοι και φοβερά ολισθηροί και κατά το Κοζανιστί λεγόμενο «Τζιάμ’ ου δρόμους». Την ημέρα του Ιορδάνη που ήταν Πέμπτη και 5 Ιανουαρίου, όπως και φέτος ημερολογιακή σύμπτωση. Οι ιερείς μετά τη θεία λειτουργία γέμιζαν το μπακράτσι (Χάλκινο) με αγιασμένο νερό που το κρατούσε ένας μικρός ή ο γιός του ιερέα. Στην ενορία μας του Αγίου Νικολάου ήταν ιερέας ο παπα-γιώρ’ς παπαγιάννης, πατέρας του γιατρού και Δημάρχου Γιάννη Παπαγιάννη, πήρε το μικρό γιό του Κώστα μετέπειτα γιατρός Ακτινολόγος να κρατάει το μπακράτσι και γύριζε στην ενορία του. Λόγω των παγωμένων δρόμων και της ολισθηρότητας φόρεσαν πάνω από τις γαλότσες που μέσα ήσαν τα παπούτσια, καλτσούνια, πλεκτή χοντρή κάλτσα με λαιμό για να μη γλιστρούν. Όπως και πολλοί άνθρωποι που κυκλοφορούσαν και ήσαν ντυμένοι με χοντρά ρούχα κουκούλες και γάντια πλεχτά. τέτοια φοβερή παγωνιά είχε, όπως μου αφηγούντο άνθρωποι της εποχής εκείνης. Μάλιστα στα σπίτια που πήγαιναν και στην αυλή είχαν κτίσματα για αποθήκες , σταύλους και πλυσταριό κρέμονταν από τις στέγες τους και από τα «ουλούκια», υδρορροές, σταλακτίτες Κοζανιστί «Σουτζούκια», που είχαν δημιουργηθεί από το ψύχος και τότε τα σπίτια ήσαν χαμηλά ώστε καλυμαύκια ιερέων είχαν χαλάσει συγκρουόμενα με τα σουτζούκια που συναντούσαν στις αυλές των σπιτιών , λόγω τις βιασύνης να προλάβουν όλα τα σπίτια και του δριμύ ψύχους που επικρατούσε ώστε να μην προσέχουν τους σταλακτίτες σουτζούκια. Σε σπίτι που συνέβαιναν αυτά έλεγε η γιαγιά σταυροκοπούμενη «Ουχ’ αφέντ’, να μας συγχωρ’ς, δεν πρόλαβάμι να τσακίσουμι τα σουτζούκια κι έγινι μπιρμπάτ’ του καλυμαύχ’» . Είχαν και τέτοιες ιστορίες. Η οικογένεια όλη ήταν μαζεμένοι «στ’μισιά», -σάλα του σπιτιού και περίμεναν τον ιερέα για να Αγιαστούν. Και στο μπακράτσι που κρατούσε ο μικρός έριχναν τα φιλοδωρήματα και ήταν πολύ ευχαριστημένοι οι ιερείς όταν γέμιζε το μπακράτσι από νομίσματα. Οι ιερείς τότε δεν είχαν μισθό και τα έσοδά τους προέρχονταν από τα διάφορα μυστήρια και ακολουθίες που τελούσαν , καθώς και από τους αγιασμούς που γίνονταν κάθε πρωτομηνιά επισκεπτόμενοι τα σπίτια. Αυτά τα ολίγα για τη βαρυχειμωνιά των Αγίων Θεοφανείων του 1938. Ακριβώς προ 79 ετών. Ανοίγω παρένθεση για να υπενθυμίσω ότι τα παλιά χρόνια υπέφερε ο κόσμος το χειμώνα από το δριμύ ψύχος. (Διότι η θέρμανση του σπιτιού ήταν πενιχρή, συνήθως άναβαν το τζάκι , ζεσταίνονταν από μπροστά και από πίσω κρύωναν γι’αυτό κρεμούσαν στ’θὐρα ένα ιχράμ –κουβέρτα για να προφυλάσσονται από το κρύο, η άναβαν με ξυλοκάρβουνα μαγκάλι που το είχαν έξω και φυσούσαν για να ανάψουν τα κάρβουνα και να γίνει η ζιάρ’-Θράκα που ζεσταίνονταν ου καθημερινός ουντάς και έφκιαναν και φούσκις (πόπκορν) με τη σήτα από ρούσ’κου καλαμπόκι. όταν είχαν γιορτή άναβαν το καλό μαγκάλι που ήταν μέσα σε έπιπλο και το είχαν στον καλό οντά δεχόμενοι τους επισκέπτες, σε άλλα δωμάτια ή στην Κουζίνα που ήταν στ’ ουβουρό» αυλή ,δεν υπήρχε θέρμανση. Ακολούθησαν οι σόμπες από εμαγέ ψηλές με ωραία σχέδια, οι σόμπες μαγειρικής με ξύλα και κάρβουνο-μπρικέτα από λιγνίτη. οι σόμπες με πετρέλαιο και στη συνέχεια η κεντρική θέρμανση που ζεσταίνονταν όλο το σπίτι. Αντιλαμβάνεστε τι τραβούσαν τότε οι νοικοκυρές, να ετοιμάσουν τα ξύλα η τα κάρβουνα να μαζέψουν τι στάχτες , να καθαρίζουν τις σόμπες, να τινάξουν τα μπουριά που γέμιζαν καπνό και τόσα άλλα, να υφαίνουν στον αργαλειό, να ζυμώνουν ψωμί , και αν χτυπούσε τρανός σήμαντρος άναβαν την καντήλα στα εικονίσματα, γιατί θα ξημέρωνε γιορτή , ακόμη να «ξιαρίζουν-ξεφτυαρίζω» το χιόνι από την αυλή και έξω από το σπίτι για να πάνε τα παιδιά στο σχολείο. Συνεχή ταλαιπωρία, παρ΄όλα αυτά γεννούσαν και πολλά παιδιά. Ήσαν Ηρωϊδες της οικογένειας και της κοινωνίας που κράτησαν τη Θρησκεία και τον Ελληνισμό.
« Ο πάππους της οικογένειας ξαπλωμένος στο μιντιρλίκ’-μεντερλίκια δίπλα στου ιτζάκ’, έπινε ρακί και έψηνε στο τσιμπίδ’, ήταν η τσιμπίδα για το τζάκι, στην παρσχιά λουκάνικα νόστιμα που μοσχομύριζαν, φτιαγμένα από τον ίδιο και τον έπαιρνε κι λίγο τον ύπνο και έλεγε «ιγώ δεν σπαράζουμι απ’κόχιμ μου, τώρα που σκώθκιν κι’ ου μακφάρκους, εννοώντας τον αέρα τόφκιασιν ούξου Νουρλάπ’-χιονοθύελλα ». και σκεπάζονταν με τη βελέντζα ου πάππους, Ωραία εικόνα μιας άλλης αγνής εποχής.
Ας έρθουμε τώρα στη βαρυχειμωνιά του 1993 που είχαμε τις ημέρες των Αγίων Θεοφανείων . Είχε ενσκήψει δριμύ ψύχος, τα χιόνια ήταν παγωμένα , οι δρόμοι επικίνδυνα ολισθηροί και ήταν δύσκολη η μετακίνηση. Στους κεντρικούς δρόμους έριχναν αλάτι, δεν υπήρχε στάχτη όπως παλιά που έριχναν έξω από τα σπίτια για να μπορούν οι άνθρωπο να περπατήσουν. Την παγωνιά αυτή την έζησα.
Πήγα λοιπόν την ημέρα των Θεοφανείων στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου για να πάρω Αγιασμό και το θερμόμετρο που ήταν τοποθετημένο μπροστά στό Δημαρχείο , έδειχνε μείον -12 βαθμούς. Η κολυμβήθρα που ήταν έξω στον αυλόγυρο της εκκλησίας και από την οποία θα παίρναμε το Αγίασμα είχαν δημιουργηθεί από το ψύχος σταλακτίτες –Σουτζούκια γύρω από το ταψί που ήταν επάνω η Κολυμβήθρα. Αυτή ήταν η παγωνιά τότε που ευτυχώς δεν κράτησε πολύ. Χρόνια καλά και πολλά στους Φώτηδες, στις Φανούλες και στους Γιάννηδες κι ως γνωστόν «σπιτ΄παρα σπίτ’» έχουν Γιάννη στην Κοζάνη.
Η ημέρα των Φώτων ας φωτίσει τους ηγέτες των μεγάλων δυνάμεων για μια Ειρηνική και ανθρώπινη ζωή να έχουν οι άνθρωποι παγκοσμίως σταματώντας τους βάρβαρους πολέμους.
Φωτογραφίες διάφορων ετών από τη χιονισμένη Κοζάνη.
Εικ. 20-12-1953 πλατεία Κοζάνης χιονισμένη
Εικ. Ιανουάριος 1982 στο Δάσος Κουρί, όπου λειτουργούσε το εστιατόριο των Αφων Ζορμπά, μαζί με τον προπονητή της Εθνικής Ελλάδος Βέλτς , πολωνός , τον οποίο φιλοξενούσε ο ΕΘΝΙΚΟΣ Κοζάνης.
Εικ. 3-12-1999 , στην Αγία Παρασκευή Κοζάνης, χιονισμένα τα πάντα , ανεβήκαμε με τον αείμνηστο Ζήση Σακαλή ήταν επίτροπος της εκκλησίας με αυτοκίνητο 4χ4 και αλυσίδες. Η εικόνα όμως με το χιόνι ήταν πανέμορφη
Εικ. 20—2–2004, Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου Κοζάνης χιονισμένη , όπως και η πλατεία και όλη η περιοχή. Πολλή χιονίσει, αλλά δεν έκανε παγωνιά .
