Η Κοζάνη στον Μακεδονικό Αγώνα και ο Νικόλαος Μαλούτας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΚΟΖΑΝΙΤΗ

Με αφορμή την παρουσίαση στην Κοζάνη του βιβλίου του κ. Κ. Γκιουλέκα για τον Μακεδονικό Αγώνα, 1903-1908 (12.6.2017, αίθουσα Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου), θεωρώ χρέος μου, ως Κοζανίτης, να τιμήσω τη μνήμη των Μακεδονομάχων Κοζανιτών και να υπενθυμίσω στους συμπατριώτες μας τον βασικό ρόλο που είχαν στον Μακεδονικό Αγώνα. Αναγκάζομαι να υπενθυμίσω όσα ακολουθούν, καθώς, κατά ανεπίτρεπτο τρόπο, στην εν λόγω παρουσίαση κανένας ομιλητής, μηδέ του συγγραφέα , δεν αναφέρθηκε στη συμβολή της Κοζάνης στον Αγώνα, παρά το γεγονός ότι η πόλη μας ήταν το επιχειρησιακό κέντρο του Αγώνα, ενώ η Θεσσαλονίκη το οργανωτικό Το θεωρώ ασέβεια προς τη μνήμη των ηρωικώς πεσόντων Μακεδονομάχων Κοζανιτών, , πολλώ μάλλον όταν στην παρουσίαση δεν δόθηκε ο λόγος σε κανέναν ακροατή, καίτοι ζήτησα τον λόγο.
Οι Μακεδονομάχοι, λοιπόν, της Κοζάνης πρωτοστάτησαν στην προετοιμασία και την ίδρυση της επιτροπής Εθνικής Αμύνης, στη συγκρότηση ομάδων, στη μεταφορά οπλισμού, στην ενίσχυση των στρατιωτικών αποσπασμάτων, και στη μεταφορά πληροφοριών από τον πρόξενο στο Μοναστήρι Ίωνα Δραγούμη και από τον γεν. πρόξενο στη Θεσσαλονίκη Λάμπρο Κορομηλά. Πρώτος αγγελιοφόρος ήταν ο καθηγητής Νικόλαος Μαλούτας, ο οποίος είχε τις επαφές με τους δύο προξένους και ήταν ο συντονιστής όλων των αποφάσεων της επιτροπής Εθνικής Αμύνης, που συνεδρίαζε στο σπίτι του.
Ο Νικόλαος Μαλούτας γεννήθηκε το 1874,σπούδασε στην Αθήνα Θεολογία, με υποτροφία του Κοζανίτη ευεργέτη Μουράτη. Ήταν ορφανός, καθώς ο πατέρας του Μιχάλης (σωματοφύλακας του γιατρού Ιωάν. Τσιμηνάκη) φονεύθηκε από τους Τούρκους το 1887, καθώς θεωρούσαν τον Τσιμηνάκη χρηματοδότη της Επαναστάσεως του Μπούρινου το 1878. Εφόνευσαν επίσης και τον αδερφό του Τσιμηνάκη Γιώργο, ενώ ο γιατρός πρόλαβε και έφυγε στην Αθήνα. Ο Μιχάλης Μαλούτας άφησε 4 παιδιά ορφανά. Οι γιοι του όμως Νικόλαος και Λάζαρος έθεσαν τον εαυτόν τους στη διάθεση του Μακεδονικού Αγώνα. Στην οικία τους φιλοξενήθηκε τον Ιούλιο του 1904 ο Παύλος Μελάς, που βρέθηκε δύο φορές στην Κοζάνη το 1903, μαζί με τους τρεις άλλους αξιωματικούς. Τους αξιωματικούς αυτούς έφερε από τη Λάρισα ως ζωέμπορους ο Κοζανίτης αγωγιάτης Φασνάκης, ο οποίος μετέφερε στη Λάρισα κρασί, ενώ τους συνόδευε ο ζωέμπορος από τη Βλάστη Νίκος Βακατάρης (συνεργαζόταν και με κρεοπώλες της Κοζάνης), που έμεινε κοντά στον Παύλο Μελά μέχρι το τέλος του. Μάλιστα, στο Αρχείο μου φυλάσσω 10σέλιδη επιστολή του γιου του Ηλία, που περιγράφει πολλά σημαντικά γεγονότα του Αγώνα, όπως του τα εξιστόρησε ο πατέρας του. Σύμφωνα με αυτή, έγινε σύσκεψη στη Μητρόπολη Κοζάνης και στη συνέχεια πήγαν στην Καστοριά, όπου συνελήφθησαν από τους Τούρκους και κλείστηκαν στη φυλακή.
Ο Παύλος Μελάς ήρθε στην Κοζάνη μέσω Λαρίσης και τον Ιούλιο του 1904,συνοδευόμενος από τον Κοζανίτη Ιωάννη Τσιτσεκλή, δικαστικό στο Πρωτοδικείο Λαρίσης. Σε συγκέντρωση στη Μητρόπολη Κοζάνης, την οποία συμμετείχαν οι προύχοντες της πόλης, αποφασίστηκε η ίδρυση της Εθνικής Άμυνας, τα μέλη της οποίας ορκίστηκαν εκείνη την ώρα (Εικ. 1). Τα μέλη ήσαν κατά αλφαβητική σειρά οι: Ν. Γκιούλεκας (ιατρός), Γ. Γκορτσούλης (κτηματίας), Μ. Δαρδούφας (έμπορος), Κ. Δρίζης (επιχειρηματίας και ευεργέτης της Κοζάνης), Π. Λιούφης (καθηγητής και ιστορικός), Ν. Μαλούτας (καθηγητής, η ψυχή του αγώνα), Γ. Μεταξάς (ιατρός), Ν. Μουμουζιάς(ιατρός), Δ. Παπακωνσταντίνου (επιχειρηματίας, θείος του υπουργού Μιχ. Παπακωνταντίνου),Ν. Ρεπανάς (ιατρός, φυλακίστηκε επί έξι μήνες στο Μοναστήρι το1907),Στ. Παπαργυρούδης (γραμματέας Μητρόπολης),Ι. Παπασιώπης (ιερέας, θεολόγος). Ο τελευταίος συνεισέφερε τα μέγιστα στον Αγώνα στη Σιάτιστα, συνένωσε μάλιστα τις δύο συνοικίες που διαφωνούσαν, ώστε και πήραν μέρος στον Αγώνα. Ήταν γαμπρός της μεγάλης Σιατιστινής οικογένειας Παπαπαύλου, που είχε συμμετοχή στον Μακεδονικό Αγώνα και ανέδειξε εθνομάρτυρες. Οι τέσσερις γιατροί είχαν αναλάβει να φροντίζουν τους τραυματίες Μακεδονομάχους.
Μετά τη πέρας της σύσκεψης ο Παύλος Μελάς, για μεγαλύτερη ασφάλεια, φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Νικόλαο Μαλούτα, το διάστημα 24-31 Ιουλίου-1904.Σε επιστολή τού Π. Μελά προς τη γυναίκα του γράφει πόσο είναι ευχαριστημένος από τη φιλοξενία και από τη μητέρα του Ν. Μαλούτα κυρά Μπουζίτσα, που μαγειρεύει νόστιμα φαγητά και τον περιποιείται πάρα πολύ, ενώ αναφέρει τον Ν. Μαλούτα ως έναν μεγάλο αγωνιστή και συντονιστή του Αγώνα. Στο σπίτι γινόταν καθημερινά σύσκεψη της Εθνικής Άμυνας, και εκεί ορκίζονταν νέα παλικάρια, και κατατάσσονταν σε σώματα. Δίδονταν επίσης οδηγίες στους μεταφορείς των όπλων, τα οποία αποστέλλονταν από την Ελασσόνα, παραλαμβάνονταν στο χωριό Ελάτη και ακολούθως τα μετέφεραν στο μοναστήρι του Αγίου Νικάνορα της Ζάβορδας. Από εκεί διοχετεύονταν στους τελικούς προορισμούς: Καστοριά, Αμύνταιο, Φλώρινα, Τσοτύλι, Δαμασκηνιά και σε άλλα χωριά, στα οποία έδρευαν σώματα Μακεδονομάχων. Την αποστολή αυτή διεκπεραίωναν Κοζανίτες Μακεδονομάχοι, ενώ οπλισμό συγκέντρωναν και στο υπόγειο του Βαλταδωρείου Γυμνασίου. Μάλιστα, ο επιστάτης του Βαλταδωρείου Κων. Μαμάτσιος, που είχε επίσης στην οικία του αποθήκη όπλων, έλεγε: «Το βράδυ άναβα γκαζόλαμπα στο γραφείο του Γυμνασίου για παραπλάνηση, γιατί αργά έρχονταν μέλη της οργάνωσης και άφηναν όπλα». Βέβαια, οι Τούρκοι τον αναζητούσαν για να τον συλλάβουν..
Ο Ν. Μαλούτας ως συντονιστής πήγαινε στο Μοναστήρι και έπαιρνε οδηγίες από τον Ίων Δραγούμη, στη συνέχεια πήγαινε στη Θεσσαλονίκη και ενημέρωνε τον Λ. Κορομηλά για την πορεία και τις ανάγκες του Αγώνα. Επίσης, ο Ν. Μαλούτας με εντολή του Π. Μελά συναντήθηκε στη Νάουσα με το γιατρό Τζων Περδικάρη, στον οποίο μετέφερε την προτροπή του Μελά να ετοιμάσει ανταρτικό σώμα. Τις επαφές αυτές τις έλεγε ο Ν. Μαλούτας «Εθνικές αποστολές». Eπιστρέφοντας κάποια φορά από το Μοναστήρι (όπου συναντήθηκε με τον Ίωνα Δραγούμη και όπου μετάβαινε συχνά), του διεμήνυσαν οι μεγαλέμποροι αδελφοί Χατζή στο Αμύνταιο να μη συνεχίσει προς στην Κοζάνη από τον αμαξιτό δρόμο, γιατί του είχαν στήσει ενέδρα οι κομιτατζήδες για να τον δολοφονήσουν. Έτσι, ταξίδεψε με το τρένο Αμύνταιο-Βέροια, και από τη Βέροια ήρθε στην Κοζάνη μετά πόδια, διασχίζοντας τα βουνά του Βερμίου.
Ο Νικόλαος Μαλούτας, μετά την απελευθέρωση ανήρτησε στο σπίτι του μία Ταμπέλα που έγραφε «Μηδείς αφιλόπατρις εισίτω» κατά παράφραση του Πλάτωνα, που είχε αναρτήσει στη σχολή του παρόμοια επιγραφή με το ρητό: «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω». Μετά όμως από 70 χρόνια, κατά τη δεκαετία του 1980, ο Δήμος Κοζάνης, ως αφιλόπατρις, κατεδάφισε την οικία Ν. Μαλούτα επί της οδού Π. Χαρίση, την οποίο ο ίδιος είχε δωρίσει το 1934 στον Δήμο Κοζάνης για να μετατραπεί σε Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα. Η κατεδάφιση του ιστορικού αυτού μνημείου αποτελεί ανοσιούργημα κατά του Μακεδονικού Αγώνα και της τοπικής ιστορίας καθώς και προσβολή της μνήμης των αγωνιστών.
Σημειωτέον, έχω προσωπικές μνήμες από την οικία Ν. Μαλούτα, διότι η πατρική μου οικία έκειτο έναντι της οικίας του. Ο ίδιος, που δεν είχε τέκνα, με έπαιρνε από το χέρι (ήμουν στην Α΄ Δημοτικού) και μου έδειχνε το δωμάτιο όπου έμεινε ο Παύλος Μελάς, επίσης τον κρυψώνα που είχαν κατασκευάσει καθώς και το υλικό που είχε από τον Αγώνα: περίπου 65 φωτογραφίες παλικαριών που συμμετείχαν στον αγώνα, όπλα, ρούχα, ημερολόγιο της Εθνικής Άμυνας και άλλα πολλά. Απεβίωσε το 1942.Στην κατοχή, οι μαθητές του 1ουΔημοτικού σχολείο πήγαμε στην κηδεία. Θυμάμαι επίσης, όταν περνούσε από τη γειτονιά μας (σήμερα οδός Ξενοφώντος) με το μπαστουνάκι του, κοντός και με λευκό πηγούνι, εμείς τα παιδιά που παίζαμε σταματούσαμε και τον χειροκροτούσαμε με θαυμασμό, από όσα μας έλεγαν οι γονείς μας για τον μεγάλο Μακεδονομάχο γείτονά μας κυρ Νικόλα. Επίσης, έχει αφήσει 85 χειρόγραφα, όπου περιγράφει στοιχεία του Μακεδονικού αγώνα. Μέχρι σήμερα καμία Δημοτική αρχή δεν φρόντισε να ασχοληθεί με το θέμα αυτό. Που θα μπορούσε να είχε εκδοθεί ένα ιστορικό λεύκωμα του αγώνα ο οποίος αφορά την τοπική μας ιστορία και να μοιραστή στα σχολεία της Κοζάνης. Να σημειωθεί ακόμη ότι ο Ν. Μαλούτας ήταν πραγματικός φυσιολάτρης. Ανέβαινε καθημερινά πεζός με το μπαστούνι του στο εξωκκλήσι της Αγ. Παρασκευής μαζί με άλλους και φύτευαν δένδρα και λουλούδια. Αυτή η φυσική ομορφιά που χαιρόμαστε στον ναό της Αγ. Παρασκευής είναι έργο του σεμνού και αγωνιστή Ν. Μαλούτα.
Άλλοι γνωστοί τότε Μακεδονομάχοι αρχηγοί σωμάτων ήταν ο Καραλίβανος και ο Βισβίκης, οι οποίοι θυσιάστηκαν για τη Μακεδονία. Ο Ζαχαρίας Διάφας μαζί με τα τέσσερα αδέρφια του ήταν Μακεδονομάχοι. Ο Ζαχαρίας τραυματίστηκε σε μάχη έξω από το Μοναστήρι, στο Ζύγοβο Μοριχόβου το 1907.Οι συμμαχητές του πρόλαβαν και τον έσωσαν, ενώ στη συνέχεια έγινε η επέμβαση στο πόδι κρυφά, σε οικία κοντά στο προξενείο στο Μοναστήρι, και κατόπιν τον μετέφεραν σε νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη. Τελικά, έμεινε ανάπηρος από το πόδι, έζησε στη Θεσσαλονίκη, λαμβάνοντας την κατώτατη σύνταξη του ΤΕΒΕ, και απεβίωσε 105 ετών. Έπαιρνε μέρος στις εκδηλώσεις και στα μνημόσυνα για τον Μακεδονικό Αγώνα που γίνονταν στη Θεσσαλονίκη, ενώ στις εθνικές επετείους και παρελάσεις κρατούσε τη σημαία του Μακεδονικού Αγώνα. Η πολιτεία τον τίμησε με αναγραφή του ονόματός του στο βιβλίο των ηρώων της πατρίδος. Τιμήθηκε ακόμη από την Ακαδημία Αθηνών (χρυσό μετάλλιο), το Β΄ Σώμα Στρατού, η Ομοσπονδία Συλλόγων Δυτικής Μακεδονίας, ο σύλλογος Κοζανιτών Θεσσαλονίκης. Όχι όμως και από τον Δήμος Κοζάνης!
Κλείνω, επαναλαμβάνοντας μια πρόταση: Ο χώρος Εικ. 4) της οικίας του Ν. Μαλούτα πρέπει να διαμορφωθεί σε μνημείο του Μακεδονικού Αγώνα (λεπτομέρειες έχω δημοσιεύσει παλαιότερα). Επίσης, να τοποθετηθεί εκεί η προτομή του Παύλου Μελά και να αναρτηθεί μαρμάρινα πλάκα πίσω από την προτομή με τα ονόματα της Εθνικής Άμυνας. Επίσης, σε άλλη επιγραφή να αναγράφεται ότι εκεί φιλοξενήθηκε τον Ιούλιο του 1904 ο Παύλος Μελάς. Τέλος, να τελείται κάθε χρόνο μνημόσυνο και κατάθεση στεφάνου για τους Μακεδονομάχους τον μήνα Οκτώβριο, όπως γίνεται παντού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα αποδοθεί η πρέπουσα τιμή στους ήρωες της πόλης μας, αλλά θα αναδειχθεί και ο ρόλος της Κοζάνης στον Αγώνα για τη Μακεδονία. Τέλος, θα δοθεί έναυσμα στις νέες γενιές να προσεγγίσουν την τοπική ιστορία μας, η οποία και μακραίωνη και σημαντική ήταν. Ο τόπος μας έχει και ρίζες και παράδοση, αλλά και χώμα που βάφτηκε με αίμα ηρώων, για να είναι ελεύθερο και ελληνικό.
Κλείνοντας θα αναφερθώ σε έναν Γάλλο δημοσιογράφο και διπλωμάτη τον Μισέλ Παγιαρές, ο οποίος επί τέσσερα χρόνια 1903-1907, περιήλθε τη Μακεδονία,
σε όλο το γεωγραφικό της χώρο, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα. πέρασε και από την Κοζάνη όπου έμεινε, φιλοξενούμενος από τον Δικηγόρο και λογοτέχνη Κώστα Τσιτσελίκη ,ο οποίος μιλούσε Γαλλικά. Και εξέδωσε το βιβλίο «Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΘΥΕΛΛΑ» τα πύρινα χρόνια 1903-1907.Κλείνει με τη φράση «Κλίνω το γόνυ μου, προ του υπερτάτου μεγαλείου των Ελλήνων της Μακεδονίας». Ήταν εντυπωσιασμένος, όπως έλεγε στον Τσιτσελίκη, από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που συνάντησε στις Πόλεις και κωμοπόλεις της Μακεδονίας, κατά την περιοδεία του. Τους πολλούς μαθητές που είχαν τα σχολεία και την αυτοθυσία των δασκάλων να μορφώσουν τα Ελληνόπουλα, αψηφώντας κάθε κίνδυνο που παραμόνευε από τους εξαρχικούς. ( Κομιτατζήδες).

 

ΕΙΚΟΝΕΣ